یکی از حركتهاى اصيل مذهبى پیش از انقلاب اسلامی قيام شجاعانه مردم تنگستان و دشتستان است. مبارزات مردم اين خطّه در مراحل گوناگونى صورت گرفته است. اوّلين مرحله در زمان حمله محمّد شاه به هرات بود. انگليسي‌ها كه به علّت نفوذ روسيه در ايران به شدّت مخالف تصرّف هرات به دست ايران بودند، پس از عدم موفّقيت خود در منصرف كردن‏ ايران از تصرف هرات، از آخرين تير در تركش خود كه حمله نظامى بود استفاده كردند1. آنها پس از تصرّف جزيره كيش، جهت اشغال بوشهر اقدام به محاصره اين بندر كردند. امّا با مقاومت دليران تنگستان به رهبرى باقرخان تنگستانى و پسرش احمدخان روبرو شدند. با اينكه انگليسي‌ها از جهت تجهيزات و نفرات برترى كامل داشتند ولى در مقابل اين مردان دلير تن به شكست دادند. مرحله دوّم مبارزات آنها عليه انگليس پس از حمله مجدد به هرات توسط قواى ايرانى در زمان ناصرالدين شاه به وقوع پيوست‏. هر چند كه انگليسي‌ها بالاخره توانستند بوشهر را تسخير كنند ولى مقاومت شجاعانه تنگستاني‌ها كه با دست خالى در مقابل قواى تجاوزگر انگليسى صورت گرفت زبانزد خاصّ و عام گرديد2.

مرحله سوّم كه اوج مبارزات دلاور مردان اين خطّه به شمار مى‏‌رود در جريان اشغال ايران در جنگ جهانى اوّل بود. در آن زمان انگليسي­‌ها بوشهر را به اشغال خود درآوردند تا بتوانند ضمن كمك به روسيه دست آلمان و عثمانى را در منطقه كوتاه كنند. مردم از همان ابتدا سر به مخالفت برداشته و به رهبرى افرادى همچون رئيس‏على دلوارى مبارزات عليه انگليس را آغاز كردند. آنها به طور صريح خواستار تخليه قواى انگليسى از بوشهر و احترام به موضع بي‌طرفى ايران شدند ولى انگليسي­‌ها نه تنها از پذيرش اين خواسته‏‌ها سرباز زدند بلكه درصدد ايجاد اختلاف از طريق تطميع بعضى از رهبران مجاهدين شدند، اما عملًا موفقيتى به دست نياوردند. به همين سبب جنگ بين طرفين آغاز و به مدّت شش سال طول كشيد.

سر انجام انگليسي­‌ها كه در جنوب به شدّت مستأصل شده بودند با رشوه دادن به بعضى از خود فروخته‏‌ها موفق شدند، رئيس‏على دلوارى رهبر شجاع مجاهدین را از پشت سر به طور ناجوانمردانه‏‌اى مورد حمله قرار دهند، و وى را به شهادت برسانند3.

امروز نیز شاهد آن هستیم که دشمنان چگونه با تطمیع برخی از عناصر خود فروخته قصد به زانو درآوردن نیروهای انقلابی را دارند.

سید احمد سجادی

پی‌نوشت‌ها:

1) فارسنامه ناصری، میرزا حسن حسین فسایی، جلد 1، ص 787

2) نهضت روحانیون ایران، علی دوانی، جلد 1، صص 256-259

3) تاریخ سیاسی معاصر ایران، مهدی نظرپور، جلد 1، ص 91